Osoba objęta kontrolą operacyjną ma być o tym informowana? Nowy projekt opozycji

InfoSecurity24 12.01.2022 15:06

Firmowany przez posła Marka Biernackiego z Koalicji Polskiej projekt ustawy dotyczy zmian ws. policji oraz innych służb. Na fali publicznej dyskusji o używaniu Pegasusa, w nowym projekcie ustawy nałożono na służby obowiązek informowania o objęciu kontrolą operacyjną tych osób, wobec których została ona zastosowana.

„Osoba, wobec której kontrola operacyjna była stosowana, jest informowana przez organ zarządzający kontrolę o fakcie jej zastosowania nie później niż 6 miesięcy po jej zakończeniu” – czytamy w proponowanym projekcie ustawy. Zapis ten dotyczy Policji, Straży Granicznej, Krajowej Administracji Skarbowej, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Służby Ochrony Państwa oraz Żandarmerii Wojskowej. Zwolnione z tego obowiązku, w myśl propozycji ustawy, mają być: Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencja Wywiadu, Służba Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służba Wywiadu Wojskowego.

Osoba, wobec której kontrola operacyjna była stosowana w celu realizacji zadań określonych (…) nie jest informowana o fakcie jej zastosowania, także po jej zakończeniu.
fragment projektu ustawy z 2022 r. o zmianie ustawy o Policji oraz niektórych innych ustaw

W sprawie Policji, SG, KAS, CBA, SOP i ŻW zaznaczono także w podobnym duchu analogicznie do każdej ze wspomnianych formacji, iż „organ zarządzający kontrolę, jeśli ujawnienie informacji o jej stosowaniu narażałoby lub mogło narazić ważny interes publiczny, może wystąpić do sądu okręgowego z wnioskiem o zarządzenie utrzymania tej informacji w tajemnicy na okres nie dłuższy niż 10 lat”.

Czytaj też

• Materiały wybuchowe, broń i amunicja. Rząd chce rozszerzyć rezerwy strategiczne

Projekt ustawy przygotowany przez grupę posłów Koalicji Polskiej czerpie w zasadzie z raportu z 2019 r. pt. „Osiodłać Pegaza” (jednym z autorów był ówczesny RPO Adam Bodnar), gdzie wnoszono, aby zarządzeniu kontroli operacyjnej towarzyszył obowiązek informowania osoby, która została nią objęta. Zdaniem autorów powinno być to zrealizowane po 12 miesiącach od zakończenia kontroli.  

O tym, iż projekt ustawy jest reakcją na sprawę Pegasusa w dyskusji publicznej nie kryją autorzy projektu.

Efektem braku działań państwa w tym zakresie są bez wątpienia głośne w 6 ostatnich dniach kontrowersje wokół systemu PEGASUS, od zaprzeczania jego istnieniu i stosowaniu po potwierdzenie tego faktu. Wydaje się konieczne podjęcie choćby próby uregulowania tego problemu, biorąc pod uwagę zgłaszane i przez Trybunał wątpliwości związane z immanentną cechą czynności operacyjno-rozpoznawczych jaką jest ich poufność.
uzasadnienie projektu ustawy z 2022 r. o zmianie ustawy o Policji oraz niektórych innych ustaw

Autorzy odwołują się przy tym do przykładu z Republiki Federalnej Niemiec. „Jednocześnie warto wspomnieć doświadczenia niemieckie, gdzie po wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Klass i Inni przeciwko Niemcom w 1977 zmieniono ustawodawstwo, wprowadzając obowiązek informowania ex post jednostki o prowadzonym podsłuchu”. Przykład z Niemiec? Zgodnie z informacją podaną w niemieckiej Statystyce Urzędu Telekomunikacji – o czym pisała Wirtualna Polska – liczba podsłuchów w Niemczech tylko od 1995 roku do 2003 r. wzrosła pięciokrotnie. Ponadto, jak podawało „Die Zeit” izraelski program szpiegujący Pegasus najprawdopodobniej został zakupiony przez niemiecki federalny Urząd Policji Kryminalnej (BKA).

Projekt ustawy koresponduje także z propozycją Rzecznika Praw Obywatelskich zgłoszoną bezpośrednio na kanwie sprawy polskiego obywatela składającego skargę konstytucyjną do TK na przepis ustawy o Policji. Sprawa dotyczyła braku prawa zażalenia na postanowienie sądu co do zgody na kontrolę operacyjną. W 2015 r. – na podstawie art. 19 ust. 3 ustawy o Policji – zarządzono podsłuch na telefonie obywatela. Sąd Okręgowy w Warszawie podjął decyzję o kontynuowaniu kontroli operacyjnej na 3 miesiące. Kontrola była przeprowadzona w związku z przestępstwami z art. 258 k.k. (tzw. udział w grupie przestępczej), 252 §1 k.k., (tzw. wzięcie zakładnika), art. 263 § 2 k.k. (tzw. posiadanie broni palnej bez zezwolenia)i 258 § 2 k.k. (tzw. związek przestępczy).

Sąd wydał także tzw. zgodę następczą na wykorzystanie w postępowaniu karnym dowodów przestępstwa innego niż objęte kontrolą. Sąd Apelacyjny następnie orzekł, że osobie, wobec której stosowano kontrolę operacyjną, nie przysługuje prawo do zaskarżenia orzeczenia I instancji o jej zastosowaniu. RPO wniósł do TK aby uznać to za niekonstytucyjne. „W przekonaniu RPO po zakończonej kontroli operacyjnej obywatel powinien mieć prawo do złożenia zażalenia na decyzję sądu. Z tym uprawnieniem wiąże się zarazem konieczność każdorazowego poinformowania obywatela o przeprowadzonych wobec niego czynnościach operacyjnych – po ich zakończeniu. Brak takiego uprawnienia jest zaś niezgodny z konstytucyjnymi standardami, zwłaszcza z prawem do zaskarżalności i zasadą dwuinstancyjności postępowania” – czytamy na stronie brpo.gov.pl.

W roku 2021 TK umorzył postępowanie sprawdzające konstytucyjność przepisów regulujących zasady stosowania przez służby podsłuchów zainicjowane w 2015 r. wnioskami prokuratora generalnego Andrzeja Seremeta oraz rzecznika praw obywatelskich Adama Bodnara.

Czytaj też

• Zatrudnienie rekordowe, ale jak na kadry policji wpłynie zaskakujący początek 2022 roku?

W styczniu 2022 roku, wywiadzie dla „Rzeczpospolitej” RPO Marcin Wiącek powiedział: „Uważam, że polskie prawo nie daje sądowi możliwości wyrażenia zgody na inwigilację za pomocą tego typu urządzenia (PEGASUS – przyp. red). Kierowany do sądu wniosek o kontrolę operacyjną powinien dokładnie opisywać, jakie informacje i w jaki sposób będą pozyskiwane, a także jakie jest uzasadnienie inwigilacji. Nie dostrzegam w przepisach podstawy do stosowania, można powiedzieć, totalnej i nieograniczonej kontroli nad zawartością i funkcjonalnością czyjegoś telefonu. Wierzę więc, że żaden polski sąd nie wydał i nie wyda zgody na inwigilację za pomocą systemu Pegasus. Ponadto opowiadam się za utworzeniem niezależnego organu, którego zadaniem byłoby nadzorowanie służb specjalnych i przyjmowanie skarg od obywateli. Taki jest standard międzynarodowy i moim obowiązkiem jest apelowanie o jego wdrożenie do polskiego porządku prawnego”

Rzecznik koordynatora służb specjalnych Stanisław Żaryn w grudniu dla AP stwierdził, że „sugerowanie, że polskie służby wykorzystują metody operacyjne do walki politycznej, są nieuzasadnione”.

Policja doczekała się zapowiadanych od jakiegoś czasu zmian w systemie szkolnictwa i doskonalenia zawodowego policjantów. Na liście jest nie tylko budowa nowej jednostki szkoleniowej, która powstać ma w Lublinie, ale również m.in. wprowadzenie możliwości uzyskania kwalifikacji zawodowych podoficerskich lub aspiranckich. Nowe rozwiązania mają zostać wprowadzone przy okazji uchwalania kolejnego programu modernizacji służb mundurowych podległych MSWiA.

Zobacz także

Służby Mundurowe „Strumień pieniędzy” dla służb, czyli MSWiA zdradza priorytety modernizacji

Efektywność działania Policji wymaga „zapewnienia skutecznego i profesjonalnego wyszkolenia funkcjonariuszy oraz powiązania systemu podnoszenia kwalifikacji z systemem awansów oraz usprawnienia funkcjonowania szkół policyjnych” – uzasadnia resort spraw wewnętrznych i administracji, który w planach ma wprowadzenie dużych zmian w systemie szkolnictwa policyjnego oraz w ścieżce rozwoju zawodowego policjantów. A wszystko przy okazji mającego wystartować w styczniu 2022 roku programu modernizacji, który obejmie podległe mu formacje mundurowe. Choć projekt został już przyjęty przez rząd, to próżno szukać go na rządowych stronach. Dokumenty opublikowali jednak związkowcy z NSZZ FSG przy Nadwiślańskim Oddziale Straży Granicznej.

Oczekiwane i zapowiadane już od jakiegoś czasu modyfikacje wprowadzą zmiany w systemie szkolenia policjantów, który – przypomnijmy – jest obecnie dwustopniowy. Bezpośrednio po przyjęciu do służby policjanta kieruje się na szkolenie zawodowe podstawowe, które to przygotowuje go do wykonywania zadań służbowych na stanowiskach, na których wymagane są kwalifikacje zawodowe podstawowe. I jest to jedyne obowiązkowe szkolenie zawodowe w Policji. Natomiast szkolenie zawodowe dla absolwentów szkół wyższych jest skierowane do mundurowych w służbie stałej i przygotowuje funkcjonariuszy do wykonywania zadań służbowych na stanowiskach, na których wymagane są kwalifikacje zawodowe wyższe. Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie posiada również uprawnienia do prowadzenia studiów pierwszego stopnia o profilu praktycznym na kierunku „nauka o Policji”, po których policjant uzyskuje kwalifikacje zawodowe podstawowe po ukończeniu pierwszego roku studiów, a kwalifikacje zawodowe wyższe – po ukończeniu studiów. Jednocześnie uzyskuje też wyższe wykształcenie. Po ukończeniu studiów na kierunku „nauka o Policji”, funkcjonariusz jest mianowany na stanowisko służbowe, dla którego określono policyjny stopień etatowy w korpusie oficerów młodszych Policji. Funkcjonuje również doskonalenie zawodowe, które dzieli się na centralne, lokalne oraz zewnętrzne.

Czytaj też: Program modernizacji służb MSWiA przyjęty przez rząd. Mundurowe podwyżki coraz bliżej

Jak jeszcze w październiku informował gen. insp. Jarosław Szymczyk, komendant główny policji, policyjne szkolnictwo wymaga doinwestowania i rozbudowy. Szef formacji mówił o tym już jednak wielokrotnie wcześniej, podkreślając że tematem tym należałoby się zająć właśnie w ramach kolejnej edycji modernizacji. Jak widać, plan ten udało się zrealizować i program pozwoli wreszcie wprowadzić zmiany w życie. W efekcie, w ciągu czterech modernizacyjnych lat (2022-2025) powstać ma nowa szkoła policji w Lublinie, dojdzie także do rozbudowy szkoły w Katowicach o ok. 500 miejsc szkoleniowych. Pozwolić ma to m.in. na wydłużenie trwania szkolenia podstawowego, zintensyfikowanie szkolenia policjantów oraz odciążenie Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, która ma z czasem skupić się na kursach oficerskich. Szczytno czeka również rozbudowa o ok. 300 miejsc szkoleniowych. 

To jednak nie koniec rewolucji w systemie, które zaplanował dla policjantów resort spraw wewnętrznych i administracji. Modyfikacje w przepisach, a dokładnie w ustawie o Policji, zakładają bowiem:

• ustalenie kwalifikacji zawodowych policjanta, tj. kwalifikacji podstawowych, podoficerskich, aspiranckich i oficerskich; 
• ustalenie dodatkowych wymogów w zakresie mianowania na pierwszy stopień policyjny w korpusach podoficerów i aspirantów Policji, tj. uzyskanie odpowiednich kwalifikacji zawodowych oraz złożenie egzaminu końcowego szkolenia podoficerskiego lub aspiranckiego; 
• przyznanie komendantom powiatowym (miejskim, rejonowym) Policji uprawnienia do mianowania podległych im policjantów na stopnie policyjne w korpusie podoficerów Policji, w celu usprawnienia oraz odbiurokratyzowania związanych z tym zadań (obecnie wyłącznie na stopnie w korpusie szeregowych Policji); 
• uregulowanie kwestii związanych z przeprowadzaniem testu sprawności fizycznej policjantów; 
• wprowadzenie ustawowego obowiązku utrzymywania przez policjanta wymaganego poziomu umiejętności posługiwania się bronią palną. 

W przypadku ustalenia kwalifikacji zawodowych policjanta, MSWiA zakłada, że będzie on uzyskiwał kwalifikacje zawodowe: podstawowe, podoficerskie, aspiranckie i oficerskie. Aktualnie po szkoleniu zawodowym podstawowym może on uzyskać kwalifikacje zawodowe podstawowe, a po szkoleniu zawodowym dla absolwentów szkół wyższych albo Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, policjant nabywa kwalifikacje zawodowe wyższe. Zmiana tego systemu wymagać będzie wprowadzenia dodatkowych szkoleń dla policjantów, tj. szkolenia zawodowego podoficerskiego i szkolenia zawodowego aspiranckiego, co ma zapewnić kształcenie specjalistyczne, wymagane na określonych stanowiskach służbowych. „Wdrożenie do realizacji kilkuszczeblowego systemu szkolenia zawodowego, gdzie uzyskanie lub poszerzenie kwalifikacji zawodowych warunkowałoby możliwość awansu w stopniu, jak i mianowanie i powołanie na stanowisko ma m.in. na celu zwiększenie motywacji policjantów w kreowaniu własnej ścieżki kariery i promowaniu samokształcenia” – uzasadnia te propozycje resort spraw wewnętrznych i administracji. 

Jak czytamy w dokumentach udostępnionych przez związkowców, policjant będzie mógł uzyskać kwalifikacje zawodowe nie tylko w wyniku ukończenia szkolenia zawodowego, ale również ukończenia w Wyższej Szkole Policji w Szczytnie określonego roku studiów pierwszego stopnia o profilu praktycznym na kierunku nauka o Policji lub zdania egzaminu podoficerskiego, aspiranckiego oraz oficerskiego. Co więcej, nie uzależnia się możliwości złożenia tych egzaminów od ukończenia odpowiednio szkolenia zawodowego podoficerskiego, szkolenia zawodowego aspiranckiego oraz szkolenia zawodowego oficerskiego.

Czytaj też: Specjalna komórka więziennictwa z prawem do inwigilacji

Wraz z modyfikacją systemu szkolnictwa policyjnego nastąpi zmiana zasad mianowania policjanta na stanowisko służbowe oraz awansowania na pierwszy stopień policyjny w korpusach podoficerów, aspirantów i młodszych oficerów Policji. Zakłada się, że szkolenie zawodowe podstawowe będzie, podobnie jak obecnie, obowiązkowym pierwszym szkoleniem zawodowym dla nowo przyjętych policjantów. Szkolenie zawodowe podoficerskie i szkolenie zawodowe aspiranckie byłyby prowadzone dla określonych służb i miały na celu przygotowanie policjanta do wykonywania zadań na stanowisku służbowym, na których wymagane są specjalistyczne kwalifikacje zawodowe. Szkolenie zawodowe oficerskie miałoby na celu przygotowanie policjanta do wykonywania zadań na stanowiskach kierowniczych.

Zmiany w systemie szkolenia wiązać będą się także z szerszym wykorzystaniem e-learningu jako formuły prowadzenia szkoleń w ramach Systemu Elektronicznego Wspomagania Nauczania. W ramach modyfikacji dodane zostać mają również przepisy dające szefowi formacji upoważnienie do określenia przypadków, w jakich można zwolnić policjanta z testu sprawności fizycznej, a także przełożonych właściwych w tych sprawach. Zbieżne mają być reguły dotyczące utrzymania wymaganego poziomu umiejętności posługiwania się bronią palną.

Co przyniesie przyszłość?

Budowa nowej szkoły w Lublinie i zwiększenie liczby miejsc szkoleniowych w tych już działających, to niewątpliwie także wstęp do m.in. wydłużenia kursu podstawowego w formacji, który trwa ok. 6 miesięcy (nie licząc okresu pandemii, kiedy to policja najpierw całkowicie wstrzymała nabór i przerwała zajęcia w jednostkach, by potem prowadzić je w wersji skróconej, co wymuszały obostrzenia sanitarne). Gen. insp. Jarosław Szymczyk wielokrotnie powtarzał bowiem, że to za mało czasu, by przygotować policjanta do służby. Na wydłużenie tego kursu nie pozwala jednak poziom wakatów oraz liczba miejsc szkoleniowych, których jest ok. 6 tys. i – jak to ujął komendant główny policji w rozmowie z InfoSecurity24.pl – jest to bolączka formacji.

Jak już wiemy, stan ten ulegnie jednak zmianie w najbliższych modernizacyjnych latach, otwierając drzwi do wydłużenia kursu podstawowego. Po pierwsze, jak wspomniano, zwiększyć ma się „przepustowość” szkół, a po drugie – formacja zapowiada, że bardzo możliwe, iż na początku przyszłego roku uda jej się osiągnąć rekordowy stan zatrudnienia i przekroczyć próg 100 tys. mundurowych w służbie. Byłby to dobry wynik, szczególnie biorąc pod uwagę wysoką liczbę wakatów, z którą formacja mierzy się w ostatnich latach, a także informacjami, że policyjne sito selekcji przechodzi standardowo ok. 20 proc. kandydatów. Liczba ta jednak może być też efektem pozostania w służbie doświadczonych funkcjonariuszy, którzy mundur mogli zdjąć np. już na początku bieżącego roku, ale zostali ze względu na dodatkowe obowiązki nałożone na formację w związku z pandemią koronawirusa, a także mocno skróconego kursu podstawowego. Jak faktycznie kształtuje się sytuacja kadrowa w policji dowiemy się w pierwszych miesiącach nowego roku, gdy standardowo najwięcej funkcjonariuszy odchodzi ze służby.

Co ważne jednak, polska Policja czuje się na tyle pewnie, że zdecydowano się na zwiększenie liczby mundurowych etatów. I to o 5600 w ciągu czterech lat. Do tego doliczyć należy również 1800 miejsc, które przydzielone zostaną do powstającego Centralnego Biura Zwalczania Cyberprzestępczości. Daje to łącznie 7400 etatów więcej niż obecnie, które trzeba będzie obsadzić, a wcześniej zrekrutować i przeszkolić. Czas pokaże, jak sprawnie uda się te miejsca wyp